Mączniak prawdziwy winorośli wywodzi się z Ameryki Północnej, gdzie pierwotnie koegzystował na dzikich formach winorośli Vitis labrusca stanowiących materiał wyjściowy dla wielu odmian rozpowszechnionych na całym świecie.

Na wrażliwych i nie chronionych odmianach grzyb może prowadzić do spadku plonu jagód i pogorszenia jakości wina. Przyczynia się również do ograniczenia wzrostu roślin, opóźnienia drewnienia oraz ograniczenia ilości asymilatów potrzebnych roślinom do właściwego przezimowania. Stopień porażenia różni się rokrocznie w zależności od warunków klimatycznych, jednak w mniejszym lub większym stopniu wymaga zwalczania praktycznie w każdym sezonie.

Patogen infekuje wszystkie zielone części roślin jak liście, pędy i jagody. Podobnie jak inne mączniaki prawdziwe rozwija się na głównie na powierzchni roślin głębiej penetrując wyłącznie komórki skórki za pomocą specjalnych tworów tzw. haustoriów (ssawek). W ten sposób absorbuje z rośliny potrzebne do życia składniki pokarmowe. Chociaż tylko komórki skórki mają bezpośredni kontakt z grzybnią to jednak sąsiadujące tkanki, szczególnie podatnych odmian, również ulegają procesom martwiczym (nekrozie). Wzrost grzybni na powierzchni porażonych roślin oraz masowo produkowane zarodniki sprawia, że tkanki pokrywają się charakterystycznym białym bądź biało-szarym nalotem. Niestety, obecność widocznego, obfitego nalotu na wrażliwych tkankach, świadczy już o zaawansowanym stopniu rozwoju choroby i jednoznacznie wskazuje na opóźnienie w stosowaniu grzybobójczych środków chemicznych.

Wrażliwa na porażenie jest zarówno dolna jak i górna strona liści. Dość rzadko na górnej powierzchni liści rozwijają się chlorotyczne, prześwitujące plamy, które mogą przypominać objawy infekcji pierwotnej dokonywanej przez mączniaka rzekomego. W wyniku infekcji młode liście stają się poskręcane i skarłowaciałe. Na młodych pędach w miejscu wnikania grzyba tworzą się początkowo ciemno-brązowe, aż do czarnych, charakterystyczne plamy, które w momencie drewnienia pędów mogą przybierać nawet kolor czerwono-brązowy.

Infekcja kwiatów prowadzi z reguły do pogorszenia wiązania się owoców, natomiast porażenie gron przed, oraz krótko po kwitnieniu, przyczynia się do silnego ograniczenia jakości i ilościowego spadku plonu.

(…)

Wraz z wiekiem rośnie odporność tak liści jak i jagód. Jest to tzw. odporność ontogeniczna. O ile w przypadku liści stanowi ona tylko rodzaj akademickich rozważań (liście nigdy nie osiągną pełnej odporności), tak w przypadku jagód ma duże znaczenie praktyczne. Odporność ontogeniczna jest dość zróżnicowana. W przypadku pewnych odmian np. Concord jagody są wrażliwe w okresie 2-3 tygodni od zawiązania. U innych, np. Riesling czy Chardonay jagody pozostają wrażliwe do 8 tygodni dłużej, aż do momentu gdy wspomniany już wcześniej poziom zawartości cukru osiągnie 8^oBx. Takie fizjologiczne pojawianie się odporności jest częściowo tłumaczone poprzez zmiany w ciśnieniu osmotycznym dojrzewających jagód oraz syntetyzowanie przez owoce pewnych związków antymikrobiologicznych. Generalnie największą wrażliwość jagód można zaobserwować od momentu zawiązania gron, zaraz po kwitnieniu, do fazy dojrzewania („vereison’).

Ogonki liściowe i osie kwiatostanów pozostają wrażliwe praktycznie przez cały sezon. Raz zainfekowane stają się kruche i mogą pękać w trakcie dalszego wzrostu. To właśnie osie kwiatostanów są często najdłużej wrażliwymi organami. Ich odporność może pojawić się dopiero przed zbiorem w momencie drewnienia. Jednak w przypadku takich odmian jak np. Chardonay lub Riesling organy te uodparniają się wcześniej –  już w okresie dwóch tygodni po kwitnieniu. Wczesna infekcja osi kwiatostanowych, tuż przed kwitnieniem, ułatwia infekcje kwiatów a co za tym idzie i jagód. Niewłaściwy poziom ochrony prowadzi do rozwoju grzybni, która następnie może przemieszczać się w okresie kwitnienia od osi kwiatostanowych, poprzez szypułki, do ścian zalążka a stąd bezpośrednio do skórki rozwijających się jagód. Dlatego tak często zabiegi wykonywane bezpośrednio przed kwitnieniem mają fundamentalne znaczenie dla zdrowotności rozwijających się owoców.

(…)

Zwalczanie mączniaka prawdziwego na winorośli

Duże znaczenie w ograniczaniu epidemii mączniaka prawdziwego a tym samym w redukcji ilości stosowanych zabiegów chemicznych mają różne metody agrotechniczne takie jak: właściwe prowadzenie roślin, redukcja zacienienia, optymalizacja nawożenia azotowego oraz usuwanie pędów („flag shoots”) z zainfekowanych pąków.
Właściwe prowadzenie roślin poprzez utrzymywanie ich poprawnej struktury wpływa na zwiększenie przepływu powietrza pomiędzy krzewami a tym samym ogranicza nadmierną wilgoć na plantacji. Ułatwiony zostaje również dostęp cieczy roboczej do wszystkich liści oraz do gron podczas wykonywania zabiegów chemicznych. Ponieważ promieniowanie UV zmniejsza wrażliwość winorośli na mączniaka prawdziwego każde zwiększenie ekspozycji wszystkich partii roślin na słońce utrudnia epidemiczny rozwój patogena. Można to realizować poprzez redukcję zacienienia, odpowiednie skracanie pędów bądź mechaniczne lub maszynowe usuwanie liści oraz ograniczenie nawożenia azotowego.

Szczególnie ważną czynnością umożliwiającą zahamowanie silnego rozwoju mączniaka już na początku sezonu jest mechaniczne usuwanie pędów („flag shoots”) wyrastających z porażonych pąków. Jest to zabieg, który na bardzo wczesnym etapie minimalizuje produkcję zarodników konidialnych produkowanych przez aktywującą się grzybnię. Usuwanie porażonych pędów wymaga jednak dość skrupulatnego przeglądania roślin (1 porażony pęd przypada średnio na 1000 zdrowych) w okresie od pękania pąków do 3-4 tygodni później. W Australii, w niektóre lata, taka praktyka pozwala zredukować liczbę wykonywanych zabiegów nawet o 50 % (z 6 do 3).

Wiadomo że pąki, które umożliwiają wzrost łóz w następnym sezonie wegetacyjnym tworzą się na młodych, intensywnie rosnących pędach już na początku sezonu. Jeżeli więc symptomy mączniaka prawdziwego są widoczne, a formujące się pąki znajdą się w fazie wrażliwej na infekcję, to stosunkowo wcześnie grzyb może je porażać i już teraz stabilizuje swoją obecność jako źródło infekcji pierwotnej w następnym sezonie. Czas w jakim tworzące się pąki są wrażliwe na infekcję jest bardzo zróżnicowany w zależności od odmiany i sposobu prowadzenia plantacji. Dla tych odmian, które wymagają silnego cięcia okres możliwej infekcji pąków jest krótszy, ponieważ tylko pąki tworzące się na początku sezonu mają szansę pozostać aż do jego zakończenia. Na odmianach wymagających słabszego cięcia okres predyspozycji pąków na infekcję jest bardziej rozciągnięty. Zdecydowanie więcej pąków tworzących się na pędach pozostaje bowiem do końca sezonu przez co wzrasta możliwość ich ewentualnego porażenia. Uniemożliwienie zainfekowania wcześnie tworzących się pąków, a nie tylko zahamowanie rozwoju mączniaka w danym sezonie, stanowi obecnie warunek zabiegów prowadzonych już w początkowych etapach wzrostu winorośli. Z tego punktu widzenia wczesne zabiegi muszą zostać ukierunkowane także na ochronę aktywnie rosnących młodych pędów.

Pomijając kwestię usuwania „flag shotts”, wiosną należy dokładnie przeszukiwać liście tak, aby jak najszybciej zdiagnozować pierwsze symptomy mączniaka. Zaobserwowanie obfitego nalotu na porażony roślinach świadczy już o dużym stopniu zaawansowania w rozwoju grzyba a po plantacji z pewnością przemieszczają się wtedy tysiące (nawet do miliona) zarodników. Na młodych liściach pierwsze objawy infekcji występują w postaci pojedynczych, małych jasno-zielonych do żółtych plamek. Te wczesne symptomy najłatwiej zaobserwować na suchych roślinach i w pełnym słońcu. Zarówno zainfekowane z pąków pędy jak i wczesne objawy porażenia na liściach najczęściej można spotkać w fazie 3 liści (2 tygodnie po pękaniu pąków).

Decyzja o podjęciu pierwszych zabiegów chemicznych jest dość złożona i zależy od panujących warunków klimatycznych i mikroklimatycznych, wrażliwości odmiany, położenia plantacji czy poziomu ochrony w poprzednim sezonie. Dla uproszczenia można jednak przyjąć dwa podstawowe założenia często stosowane w tzw. ochronie ”ekologicznej” (organicznej): jeżeli w danym rejonie, czy dla konkretnych odmian mączniak prawdziwy regularnie stanowi duży problem zabiegi powinny być wykonywane wcześnie, już na początku sezonu w okresie pękania pąków a lustracje powinno się przeprowadzać bardzo dokładnie jeżeli mączniak nie stanowi problemu, a w poprzednim sezonie ochrona była prowadzona solidnie i skutecznie, decyzja o wykonywaniu zabiegów powinna być poprzedzona lustracjami prowadzonymi począwszy od fazy pękania pąków. Pierwszy zabieg wykonuje się wtedy po zaobserwowaniu pierwszych, wczesnych symptomów.

DECYDUJĄCYM CZYNNIKIEM OD KTÓREGO ZALEŻY SKUTECZNOŚĆ WYKONYWANYCH ZABIEGÓW JEST DOKŁADNE POKRYCIE ROŚLIN CIECZĄ ROBOCZĄ !!!

Na plantacjach gdzie mączniak prawdziwy rokrocznie stanowi duży problem potrzebny jest program wczesnej ochrony winorośli przed tym patogenem. Uwzględniając najbardziej rozpowszechniony fungicyd jakim jest siarka program taki obejmuje wykonanie przynajmniej 3 oprysków do kwitnienia. Najczęściej zabiegi wykonuje się terminach kiedy rośliny są w fazie rozwojowej:
•  5-6 liści
•  8-10 liści
•  bezpośrednio przed kwitnieniem w fazie 12-15 liści.

Odstępy pomiędzy poszczególnymi zabiegami są związane z pojawianiem się przyrostów pędów z 4-5 nowymi liśćmi, które muszą zostać pokryte preparatem przed kolejną reprodukcją grzyba i związanym z tym masowym rozsiewaniem zarodników. Termin wykonania pierwszego zabiegu po pękaniu pąków jak i odstępy pomiędzy kolejnymi różnią się w zależności od klimatu i tempa przyrostu winorośli.

(…)

Opracowanie: dr Janusz Mazurek 

Tekst jest wybranym fragmentem materiałów dydaktycznych przygotowanych dla uczestników rocznego Praktycznego Kursu Winiarstwa prowadzonego przez Podkarpacką Akademię Wina.

Więcej na Wirtualna Klinika Roślin

Materiał jest chroniony prawem autorskim. Jego publikowanie, powielanie i przetwarzanie, w całości lub we fragmentach, oraz jakiekolwiek wykorzystanie w celu innym, niż użytek prywatny wymaga zgody Autora.