Występują w większości krajów, gdzie uprawiana jest winorośl i stanowią poważne zagrożenie dla upraw towarowych. Zakładając winnicę, należy dokładnie przeanalizować zagrożenie przymrozkami w wybranym miejscu.

Wytrzymałość nabrzmiałych, nierozwiniętych jeszcze pąków podczas kwietniowych przymrozków mieści się w granicach od -3 do -5°C. Najbardziej niebezpieczne są przymrozki występujące w maju. Młode latorośle o długości do 2-3 cm, zaczynają marznąć w temperaturze -2°C, a niszczone są zupełnie przy -4°C. Początek i koniec uszkodzeń pędów dłuższych, z wykształconymi listkami, wynosi -1 do -2°C. Uszkodzone przymrozkiem latorośle więdną i usychają. Cięcie sanitarne po przejściu przymrozków polega na odcięciu uszkodzonych części latorośli do zdrowego miejsca. Zaczynają wtedy rosnąć latorośle wyrosłe z pąków zapasowych.Ze względu na pochodzenie przymrozków dzielimy je na adwekcyjne (frontowe) i radiacyjne. Ochrona przed przymrozkami typu frontowego jest prawie niemożliwa. Przymrozki radiacyjne, powstałe na skutek wypromieniowania energii, występują znacznie częściej w różnych rejonach Polski. Sposoby ochrony przed przymrozkami radiacyjnymi dzielimy na biologiczne (naturalne) i fizyczne (sztuczne). Żaden ze sposobów nie jest całkowicie skuteczny, dlatego najlepiej stosować równocześnie kilka różnych sposobów ochrony, ze szczególnym uwzględnieniem sposobów naturalnych.

Odpowiednie stanowisko

Jest zdecydowanie najważniejszym sposobem ochrony krzewów winorośli przed przymrozkami. Pod winnicę wybieramy stok położony wyżej od przylegającej do niego doliny, ze swobodnym odpływem zimnego (cięższego) powietrza. Istotną rolę odgrywa osłona znajdująca się powyżej winnicy. Działa ocieplająco na jej ekoklimat, zatrzymując dolne (chłodniejsze) warstwy powietrza spływającego po stoku i wprowadzając na ich miejsce z warstw wyższych, cieplejszych. Osłona w dolnej części winnicy jest niepożądana i działa w sposób odwrotny – zatrzymuje zimne powietrze, tworząc zastoisko mrozowe.

Typ gleby

Najbardziej narażone na przymrozki są krzewy uprawiane na glebach lekkich, ciemnych, próchniczych, łatwo się nagrzewających. Gleby takie głębiej w zimie zamarzają, a wiosną wcześniej odmarzają, co powoduje wcześniejsze rozpoczęcie wegetacji krzewów. Cięższe gleby gliniaste zawierają więcej wody, z czym związana jest ich gorsza przewodność cieplna. Wiosną nagrzewają się i odmarzają dłużej, co opóźnia wegetację. Ponadto gleby gliniaste przyjmują mniej ciepła w ciągu dnia, gdyż gorzej przewodzą ciepło i tym samym mniej go oddają nocą warstwie przygruntowej. Zmniejsza to niebezpieczeństwo wystąpienia przymrozków typu radiacyjnego. Dodatkowe opóźnienie wegetacji krzewów można uzyskać gromadząc na winnicy większą ilość śniegu, poprzez ustawianie płotków, osłon itp.

Wybór odmiany i podkładki

Różnice w terminach rozpoczęcia wegetacji różnych odmian winorośli sięgają nieraz kilku, a nawet kilkunastu dni. Najwcześniej rozpoczynają wegetację odmiany pochodzące od gatunku winorośli amurskiej (Vitis amurensis), np. Rondo, Muskat Odeski, Kristály, Sibera, Agat Doński i one są najczęściej uszkadzane przez przymrozki wiosenne.

Są podkładki, które opóźniają rozpoczęcie wegetacji zaszczepionych na nich odmian, ale z reguły przedłużają również całą wegetację, dlatego nie są polecane do stosowania w polskim klimacie. O wyborze odmiany do uprawy może decydować także jej naturalna wytrzymałość na przymrozki. Różnice między poszczególnymi odmianami są jednak niewielkie, dochodzą do 0,5°C, najwyżej 1°C. Są odmiany o młodych wierzchołkach i listkach bardzo delikatnych, gładkich i odmiany o młodych listkach grubych, kosmatych, mniej wrażliwych na zimno, np. większość odmian pochodzących od V. labrusca.

Formowanie krzewów

Krzewy prowadzone w niskich formach są bardziej narażone na szkodliwe działanie przymrozków. Zdarza się, że podczas przymrozków typu radiacyjnego różnica temperatur między przygruntową warstwą powietrza, a powietrzem na wysokości 1,5 m dochodzi do 2°C. Pąki rozwijające się na krzewach prowadzonych wysoko często unikają uszkodzeń. Prowadząc krzewy na średniej wysokości pniu w formach Guyota, należy łozy owoconośne pozostawić przywiązane pionowo do rusztowania. Dopiero, gdy minie zagrożenie przymrozkami, przyginamy łozy ku ziemi i wykonujemy selekcję młodych latorośli.

Pielęgnacja gleby

Zadarnienie międzyrzędzi lub zachwaszczenie winnicy zwiększa zagrożenie przymrozkami. Trawa i chwasty mają dużą powierzchnię transpiracji, i w efekcie parowania pochłaniane jest ciepło, co oziębia przygruntową warstwę powietrza. Dlatego też przed spodziewanymi przymrozkami należy wykosić międzyrzędzia. Różnica temperatur między zadarnionym lub zachwaszczonym polem a czarnym ugorem może wynosić nawet kilku stopni. Spulchnianie gleby należy przeprowadzać co najmniej na dwa tygodnie przed spodziewanymi przymrozkami. Świeżo uprawiona gleba zwiększa ryzyko uszkodzeń krzewów spowodowanych przymrozkami.

Zadymianie

Jest to jeden z najstarszych sposóbów ochrony przed szkodliwym działaniem przymrozków. Polega na spalaniu specjalnie wcześniej przygotowanych stosów dymnych. Stosy dymne przygotowuje się z różnych dostępnych materiałów pochodzenia organicznego, takich jak: słoma, liście, siano, chwasty, nać, przesuszony obornik, gałęzie, kawałki drewna. Materiały układa się warstwami wokół wbitego do ziemi pala, na przemian materiały suche i wilgotne. Stos przykrywa się z wierzchu kilkucentymetrową warstwą ziemi. Przed zapaleniem stosu wyjmuje się z jego środka pal i do otworu wrzuca materiał zapalający, np. słomę namoczoną w nafcie. Skuteczność zadymiania zależy od jakości wykonanych stosów dymnych i ich zagęszczenia na chronionym terenie. Przeciętnie na 1 ha powierzchni winnicy ustawia się 50 stosów dymnych. Zadymianie podnosi temperaturę powietrza i chroni krzewy przed niewielkimi przymrozkami, do -2°C. Chroni również glebę przed wypromieniowaniem ciepła. Ze względów ekologicznych (zanieczyszczanie atmosfery), ten sposób ochrony przed przymrozkami, nie jest już dzisiaj polecany.

Mieszanie i ogrzewanie powietrza

Miesza się warstwy przygruntowe najchłodniejsze z cieplejszymi, które są wyżej. Sposób ten charakteryzuje niskie zużycie energii, ale wymaga drogich urządzeń. Są to na przykład napędzane elektrycznie śmigła samolotowe umieszczone na masztach. W zależności od mocy, urządzenia powinny być rozmieszczone w odpowiedniej liczbie na jednostkę powierzchni winnicy. Mieszanie powietrza pozwala na podwyższenie temperatury przygruntowych warstw o ok. 2°C. Mieszanie jest w praktyce często łączone z ogrzewaniem powietrza. Ogrzewanie jest sposobem energochłonnym i drogim, ale najbardziej skutecznym. Do ochrony upraw pod osłonami używa się elektrycznych nagrzewnic wentylatorowych.

Okrywanie krzewów

Jest praktycznie możliwe do wykonania, gdy krzewy są prowadzone w krótko ciętej formie bezpiennej. W okresie zagrożenia przymrozkami przyrosty są jeszcze małe i łatwo je okryć, np. kołpakami z papieru. Jest to sposób skuteczny, ale kłopotliwy i pracochłonny, szczególnie gdy w uprawie jest duża liczba krzewów lub gdy przymrozki występują kilkakrotnie.

Nawadnianie gleby

Stosuje się je wieczorem, przed spodziewanym przymrozkiem. Nawodnienie gleby zwiększa wilgotność powietrza na skutek parowania, podnosząc temperaturę punktu rosy. Wydzielane ciepło podczas skraplania się pary wodnej utrudnia powstawanie przymrozku. Nawodnienie winnicy w odpowiednim czasie jest łatwe, gdy jest założona instalacja nawadniająca. W celu podniesienia sku teczności sposobu, szczególnie podczas silniejszych przymrozków, nawadnianie powinno być stosowane równolegle z innymi sposobami ochrony, takimi jak mieszanie i ogrzewanie powietrza.

Zamgławianie krzewów

Jest to sposób o wysokiej skuteczności ochrony. Bardzo drobne kropelki wody spadające na krzewy zamarzają, oddając ciepło, które nie dopuszcza do obniżenia temperatury powietrza poniżej 0°C. Zamgławianie chroni przed przymrozkami dochodzącymi nawet do -10°C. Woda musi być podawana pod wysokim ciśnieniem i rozbijana w zraszaczach na bardzo drobne krople (mgłę). Ilość podanej wody w milimetrach na jednostkę powierzchni w ciągu godziny powinna być mniej więcej równa wartości przymrozku w danym czasie, np. przy -5°C wydajność zamgławiania powinna wynosić ok. 5 mm na godzinę. Zamgławianie ma jednak wadę, gdyż podczas dłużej trwającego przymrozku latorośle obrastają lodem i pod własnym ciężarem bardzo łatwo się wyłamują.

Opracowanie: Roman Myśliwiec

Tekst jest wybranym fragmentem materiałów dydaktycznych przygotowanych dla uczestników rocznego Praktycznego Kursu Winiarstwa prowadzonego przez Podkarpacką Akademię Wina

Materiał jest chroniony prawem autorskim. Jego publikowanie, powielanie i przetwarzanie, w całości lub we fragmentach, oraz jakiekolwiek wykorzystanie w celu innym, niż użytek prywatny wymaga zgody Autora.