Szara pleśń, czyli zgnilizna owoców winorośli powodowana przez grzyb Botrytis cinerea (Pers.), jest chorobą, która na całym świecie przynosi straty o dużym znaczeniu ekonomicznym. We wszystkich zarówno chłodnych jak i cieplejszych rejonach uprawy Vitis vinifera L., patogen ten może powodować znaczące szkody przejawiające się często drastycznym spadkiem plonu jagód oraz w znaczący sposób wpływa na jakości wina produkowanego z zainfekowanych owoców.
Botrytis cinerea jest chorobą zdumiewająco złożoną i stanowi jeden z najbardziej jaskrawych przykładów oddziaływań w obrębie tzw. „trójkąta chorobowego”, w którym występowanie choroby jest wynikiem skomplikowanych relacji pomiędzy rośliną żywicielską, środowiskiem a patogenem.

(…)

Infekcja liści i pędów

Częstotliwość występowania uszkodzeń na liściach i pędach jest stosunkowo mała. Infekcja najczęściej objawia się powstawaniem na powierzchni liści brązowych plam różnej wielkości, które są z reguły otoczone ciemniejszą obwódką. Rozwój takich nekrotycznych powierzchni dość szybko zostaje zahamowany. Porażeniu mogą również ulegać młode, intensywnie rosnące pędy. W tym okresie do infekcji dochodzi najczęściej, jeżeli rośliny pozostają nieprzerwanie zwilżone przez okres 48 godzin lub krócej, o ile jednocześnie wystąpią mechaniczne uszkodzenia tkanek spowodowane porywistym wiatrem czy ulewnym deszczem. Starsze liście i pędy są całkowicie odporne na infekcję.

Infekcja kwiatów

Infekcja kwiatostanów może następować w różnym stadium ich rozwoju. Najczęściej zarodniki infekują kwiaty poprzez blizny powstałe w wyniku odpadających kołpaczków. Kołpaczki są charakterystycznym elementem w strukturze kwiatostanów winorośli i powstają poprzez zrośnięcie 5 płatków korony. Ich odpadanie zapoczątkowuje proces kwitnienia winorośli. Zarodniki szarej pleśni mogą również wnikać poprzez otwory tworzące się w momencie zasychania działek kielicha. W każdym bądź razie największe zagrożenie przypada na okres pełni kwitnienia. Niebezpieczeństwo stanowi również możliwość infekcji nierozwiniętych kwiatów, które pozostały w obrębie kształtujących się gron.

Części kwiatów porażone przez szarą pleśń zewnętrznie nie wykazują żadnych objawów chorobowych. Co prawda infekcja rzadko osiąga poziom epidemiczny prowadzący do zamierania kwiatostanów ale już od tego momentu zostaje zapoczątkowany bardzo ważny proces prowadzący w późniejszym okresie do gnicia gron i istotnych strat w plonie. Dzieje się tak ponieważ grzybnia tworząca się z kiełkujących zarodników wrasta najczęściej aż do dna kwiatowego i przechodzi w tzw. „fazę uśpioną” (latentną).

Faza utajona

W swoim cyklu rozwojowym B. cinera przechodzi na winorośli wyjątkowo długi okres utajony, który ma miejsce od końca kwitnienia do początku dojrzewania owoców. Okres ten jest związany z bardzo wysoką opornością niedojrzałych jagód na porażenie. Za taki stan rzeczy odpowiada wiele czynników, do których należy min. wytwarzanie przez niedojrzałe jagody bardzo specyficznych związków o charakterze odpornościowym. Do najciekawszych należy resweratrol (związek z grupy fenoli) ten sam czynnik, który odpowiada za właściwości wina zapobiegające procesom nowotworowym.

„Reaktywacja” grzybni oraz ustalanie się poziomu infekcji wtórnej

Grzybnia może wznowić swój wzrost zaraz na początku okresu dojrzewania jagód. Jest to niezmiernie istotna faza rozwojowa, a jej uchwycenie stanowi niezbędny element decydujący w dużej mierze o powodzeniu stosowanej ochrony. W literaturze enologicznej fazę tą określa się jako „veraison”. W tym czasie niedojrzałe grona zaczynają przebarwiać się co świadczy o ich wchodzeniu w okres dojrzewania. Od tego momentu poziom infekcji jagód w sprzyjających dla grzyba warunkach będzie się sukcesywnie zwiększał. Wzrost poziomu infekcji koreluje ze zwiększaniem się poziomu zawartości cukru w jagodach będącego niezbędną pożywką dla rozwoju szarej pleśni. W okresie dojrzewania jagód choroba może znacząco nasilać się, jeżeli grona są uszkadzane przez owady a także w wyniku działania różnych czynników atmosferycznych. Silne opady deszczu, które wystąpią w tym okresie uszkadzają skórkę i są jednym z podstawowych czynników prowadzących do epidemicznego rozwoju choroby. Rozwijająca się wtórna infekcja jagód jest związana z zarodnikami tworzącymi się z grzybni, która wznowiła swoją aktywność po okresie utajonym oraz zarodnikami pochodzącymi z sąsiednich porażonych gron.

Po zbiorze B. cinerea ponownie przechodzi w formę nieaktywna (spoczynkową) poprzez produkowanie w obrębie zniszczonych owoców wspomnianych struktur przetrwalnikowych, czyli sklerocjów bądź jako zimująca grzybnia. Sklerocja oraz zimująca grzybnia są zdolne do kiełkowania i wytwarzania zarodników, które zapoczątkują infekcję kwiatów oraz uszkodzenia młodych tkanek wiosną w przyszłym sezonie.

Wpływ czynników atmosferycznych na poziom infekcji

Szara pleśń jest przez fitopatologów określana jako “słaby” czynnik chorobotwórczy, który przede wszystkim atakuje mocno soczyste oraz starzejące się tkanki takie jak: więdnące kwiaty i dojrzewające owoce. Grzyb dobrze prosperuje w warunkach wysokiej wilgotności i przy braku przewiewu powietrza, stąd takie czynności jak obrywanie liści czy przerzedzania gron minimalizują wystąpienie sprzyjających dla jego rozwoju warunków. Chociaż patogen nie rośnie dobrze w niedojrzałych jagodach, to może dostać się do młodych owoców wcześniej min. poprzez więdnące części kwiatów, resztki kwiatostanów pozostające w gronach i blizny pozostawione po odpadnięciu czapeczek. Takie infekcje pozostają w formie utajonej ale grzybnia może ponownie uaktywnić się w momencie, kiedy jagody zaczynają dojrzewać.

(…)

W niektóre lata wczesne zabiegi (na kwiat i przed zamykaniem gron) dają lepszą ochronę, niż zabiegi wykonywane w terminach późniejszych (w fazie dojrzewania gron i w okresie przed zbiorami). W pozostałe lata to właśnie odwrotny schemat zabiegów może okazać się zdecydowanie skuteczniejszy. Czasami stosowanie wyłącznie dwóch wcześniejszych zabiegów albo tylko dwóch późniejszych jest wystarczające i nie ma potrzeby wykonywania pełnej ich liczby. Jednak w większości przypadków wykonanie standardowo wszystkich czterech oprysków gwarantuje największą skuteczność. Osiąganie korzyści z wcześniejszych czy późniejszych aplikacji jak i ich sumaryczna liczba zmienia się w poszczególnych sezonach w zależności od sumy i rozkładu opadów oraz wynika z różnej wrażliwości poszczególnych odmian czy krzyżówek. Wiadomo przecież, że odmiany o luźnych gronach są zdecydowanie słabiej porażane przez szarą pleśń i dla osiągnięcia skutecznej ochrony można w ich wypadku ograniczyć liczbę wykonywanych aplikacji.

Charakterystyka stosowania fungicydów w okresie kwitnienia i przed zamykaniem się gron

W odniesieniu do cyklu rozwojowego szarej pleśni do zabiegów w trakcie kwitnienia powinny być stosowane albo preparaty o charakterze profilaktycznym, albo te fungicydy interwencyjne, które mogą wyniszczyć grzybnię wnikającą do różnych części kwiatów. Środki grzybobójcze o charakterze wyłącznie profilaktycznym należy stosować już w początkowym okresie kwitnienia zanim zarodniki szarej pleśni będą miały kontakt z wrażliwą tkanką kwiatów. To oczywiście niejednokrotnie zakłada konieczność przeprowadzenia kilku wymaganych zabiegów. Stosowanie takich preparatów, o szerokim sposobie działania, utrudnia wykształcenie się lokalnych odpornych ras patogena w momencie największego ryzyka, czyli wczesnych infekcji pierwotnych. Już jednak pod koniec kwitnienia istnieje konieczność zastosowania skutecznych preparatów interwencyjnych posiadających możliwość wyniszczenia tej grzybni, która już zdążyła wniknąć do wnętrza wrażliwych tkanek. W przypadku często stwierdzanej odporności na preparaty benzimidazolowe należy zastosować fungicydy z grupy anilinopirymidynowych. Stosowanie anilinopirymidyn pod koniec kwitnienia (FAZA Ib) oraz w okresie przed zamknięciem się gron (FAZA II) jest szczególnie istotne z uwagi na specyficzny charakter ich działania. Preparaty z tej grupy działają na zasadzie prężności par, czyli częściowo w fazie gazowej (stąd muszą być stosowane w okresie wilgotnej pogody aby za szybko nie odparowały). Taki sposób ich działania powoduje, że zdecydowanie łatwiej są w stanie penetrować kwiaty, jak również zamykające się grona, kiedy to dotarcie cieczy roboczej do ich wnętrza jest utrudnione. Ponadto anilinopirymidyny działają zarówno profilaktycznie jak i interwencyjnie.
(…)

Opracowanie: dr Janusz Mazurek 

Tekst jest wybranym fragmentem materiałów dydaktycznych przygotowanych dla uczestników rocznego Praktycznego Kursu Winiarstwa prowadzonego przez Podkarpacką Akademię Wina.

Więcej na Wirtualna Klinika Roślin

Materiał jest chroniony prawem autorskim. Jego publikowanie, powielanie i przetwarzanie, w całości lub we fragmentach, oraz jakiekolwiek wykorzystanie w celu innym, niż użytek prywatny wymaga zgody Autora.