Większość odmian winorośli charakteryzuje się silnym wzrostem, są jednak odmiany o wzroście średnio silnym, a nawet słabym. Planując wysokie i przestrzenne prowadzenie winnicy, trzeba dobrać odmiany o wystarczająco silnym wzroście. Słabiej rosnące odmiany można zaszczepić na silnie rosnących podkładach, np. Vitis berlandieri x V. riparia Craciunel 2 , Vitis riparia x Vitis rupestris 101-14, a na suchsze stanowiska – Vitis riparia x V. rupestris K-1. Są to podkładki, które wzmacniają wzrost zaszczepionych odmian nie pogarszając efektywności kwitnienia. Znacznie trudniej dopasować wzrost odmian do winnicy nisko prowadzonej. Niskie formowanie i krótkie cięcie pobudza wzrost krzewów i wtedy większość pokarmów zużywana jest na wzrost latorośli, co może powodować niedożywienie kwiatostanów.
Na deficyt pokarmów w fazie kwitnienia krzewy reagują osypywaniem się zawiązków jagód, a nawet zasychaniem całych kwiatostanów. Plon owoców obniża się, grona są rzadsze, „przestrzelone”, o mniej atrakcyjnym wyglądzie. Ma to negatywne znaczenie zwłaszcza w przypadku odmian deserowych. Niskie formy bezpienne dobrze się sprawdzają na glebach ubogich i suchych, gdzie wzrost krzewów jest słaby.

Trzeba również pamiętać, że najsilniej rosną latorośle skierowane pionowo, a najsłabiej zwisające ku ziemi. Dlatego nawet bardzo silnie rosnące odmiany prowadzone w wysokich formach, o zwisających swobodnie latoroślach, rosną słabiej.

Na przyciętej na owocowanie łozie najsilniej rosną latorośle z najwyższych (końcowych) pąków. Ma to związek z najwyższym ciśnieniem soków na końcu łozy (tzw. dominacja wierzchołkowa). Słabiej rosną latorośle z pąków rozwijajacych się w dolnej, a zwłaszcza ze środkowej części łozy. Również owoce z tych słabszych latorośli są zazwyczaj gorszej jakości. Sposobem na wyrównanie wzrostu wszystkich latorośli jest przygięcie łozy owoconośnej do ziemi. Silne przygięcie łozy do dołu osłabia również wzrost całego krzewu, co może mieć pozytywny wpływ na poprawę owocowania.

Podstawowym czynnikiem regulującym wielkość i jakość plonu jest jednak obciążenie krzewów owocowaniem, tj. liczba pozostawionych po cięciu płodnych pąków. Według ogólnej zasady, mniejszą liczbą pąków, 4-6 na 1 m2 powierzchni winnicy, obciążamy krzewy odmian o plenniejszych i o większych gronach, a największą liczbą, 10 – 12 pąków na 1 m2   mniej plennych, o drobnych owocach. Obliczając stopień obciążenia krzewów owocowaniem, trzeba również uwzględnić stan zdrowotny i ogólną kondycję poszczególnych krzewów, żyzność i wilgotność gleby oraz tzw. współczynnik płodności odmiany. Jest to stosunek przeciętnej liczby gron na krzewie do całkowitej liczby latorośli.

Prace przy zielonych organach krzewów

Struktura zielonych organów krzewów (pędów i liści) wpływa w znaczącym stopniu na mikroklimat poszczególnych krzewów i całej winnicy. To właśnie mikroklimat krzewów ma decydujący wpływ na przebieg procesu fotosyntezy części zielonych, a tym samym na jakość i ilość winogron. Jeżeli prace podczas wegetacji nie byłyby przeprowadzane, liście byłyby w dużym stopniu zacienione, co pociągałoby za sobą zmniejszenie wydajności procesu fotosyntezy i wcześniejsze starzenie się liści. Dlatego też można traktować pielęgnację letnią jako czynność wspomagającą cięcie i uzupełniającą do formy prowadzenia winorośli. Zadaniem krzewu jest wytworzenie takiej ilości pędów i liści, aby zapewniony był optymalny rozwój gron i aby odpowiednia ilość substancji odżywczych (jako substancji rezerwowych) została nagromadzona w wieloletnim drewnie i w korzeniach. Niekorzystny stosunek liści do owoców powoduje, że jakość gron spada, proces drewnienia pędów przebiega gorzej a tym samym zmniejsza się odporność krzewów na mróz. Nie można jednoznacznie określić optymalnej wielkości masy zielonej, jednak różne badania wykazują, że pierwsze liście danego pędu przeważnie są odpowiedzialne za plon a dopiero te wyżej rosnące odpowiadają za dostarczenie cukru winogronom. Do produkcji 1kg winogron potrzeba około 1,5-1,8 m2 liści tak, aby było możliwe jeszcze zmagazynowanie odpowiedniej ilości substancji odżywczych. Naturalnie ważne jest, jak stare są to liście i jak silnie nasłonecznione. W południowych, suchych regionach krzewy mogą zadowolić się mniejszą masą listowia, jako, że nie nasłonecznienie jest duże, ale niedostatek wody jest jednak czynnikiem ograniczającym wydajność procesu fotosyntezy. Natomiast na obszarach o silnych opadach większa masa liści jest korzystna, głównie ze względu na zwiększone parowanie przez liście.

Wszystkie prace pielęgnacyjne przy zielonych organach należy dopasować do siły wzrostu danego krzewu oraz sposobu formowania.

Cel prac przy zielonych organach krzewów:

– polepszenie warunków fotosyntezy (podwyższenie jakości i zwiększenie ilości owoców),
– stworzenie optymalnego stosunku liści do owoców,
– optymalne nasłonecznienie,
– poprawa drewnienia pędów,
– ochrona roślin (pośrednio, poprzez szybkie obsychanie liści),
– unikanie niepotrzebnej utraty substancji zapasowych,
– polepszenie mikroklimatu winogron (lepsza synteza substancji aromatycznych),
– pośrednio, podwyższenie jakości wina.

Czyszczenie pni (usuwanie wilków)

Wilki wyrastające z pnia należy usuwać już od długości około 15 cm, tak aby możliwe było ich odłamywanie ręczne, bądź też przy pomocy specjalnych urządzeń, aby uniknąć powstawania większych ran przy późniejszym ich obrywaniu i niepotrzebnego wykorzystywania rezerwowych substancji odżywczych. Normalnie pracę tę przeprowadza się w połączeniu z przerzedzaniem latorośli. W określonych okolicznościach (zimowe mrozy, odmładzanie krzewu, szkody wyrządzone przez dzikie zwierzęta) można pozostawić dobrze wykształcone wilki, aby ukształtować na nowo krzew, bądź go odmłodzić. Także i przy zastosowaniu herbicydów wskazane jest usunąć całkowicie wilki, aby poprzez absorpcję preparatu nie przyczyniły się one do uszkodzenia krzewu.

Przerzedzanie latorośli

Przerzedzanie latorośli to pierwsza z czynności, która wykonujemy na wiosnę. Usuwamy wtedy wszystkie młode pędy z pąków zapasowych, pędy wyrastające ze zbyt blisko siebie położonych pąków głównych oraz wilki. Czynność tę można więc traktować jako korektę cięcia. Warto rozpoczynać przerzedzanie latorośli przy pędach o długości około 10cm. Zbyt późne przerzedzanie prowadzi do problemów z przeprowadzeniem samych prac (mało przejrzysta struktura krzewu, dłuższy czas pracy) a przede wszystkim do niepotrzebnej utraty rezerwowych substancji odżywczych, jako, że młode pędy odżywiają się substancjami dostarczanymi przez stare drewno z nagromadzonych rezerw. Wczesne przerzedzanie latorośli byłoby wprawdzie korzystniejsze (ponieważ podczas wyrastania pędów zużywane są również rezerwy nagromadzone w zdrewniałych pędach), jednak ze względu na to, że z niektórych oczek pędy wyrastają później, należałoby pracę tę powtórzyć po 2 lub 3 tygodniach.

Efekty przerzedzania latorośli:

– ograniczanie podatności na choroby powodowane przez grzyby (lepsze przewietrzenie),
– lepsze nasłonecznienie liści,
– lepsze możliwości aplikowania środków ochrony roślin,
– lepszy rozwój pozostałych pędów,|- wyższa jakość winogron,
– substancje odżywcze dostarczane są tylko tym pędom, które ich naprawdę potrzebują.

Po silniejszych mrozach zimowych nie należy zbyt wcześnie rozpoczynać przerzedzania, aby mieć jeszcze rezerwy pędów, które w przyszłości będzie można wykorzystać do odbudowy krzewu, jeżeli nastąpi taka konieczność.

Zapychanie latorośli między druty pomocnicze (zahaczanie, przymocowywanie, przywiązywanie, przetykanie)

Przy tej czynności wyrastająca latorośl stawiana jest do pozycji pionowej. Próbuje się stworzyć zamkniętą, ale niezbyt gęstą ścianę liści, aby tym samym osiągnąć optymalną wydajność procesu fotosyntezy. W ten sposób zapewnia się ochronę pędów przed połamaniem ich przez wiatr, lepszą cyrkulację powietrza, polepsza ułożenie pędów, a tym samym większą powierzchnię nasłonecznienia.

Usuwanie pasierbów

Kiedyś usuwało się wszystkie pasierby, dzisiaj skłaniamy się ku usuwaniu pasierbów przede wszystkim ze strefy owocowania, aby uniknąć zagęszczenia ściany listowia w tej części krzewu. Dzięki temu osiąga się pośrednią poprawę jakości plonu. Pasierby w górnej części pędów można pozostawić, jako, że dobrze nasłonecznione pasierby dzięki eksportowi asymilatów korzystnie wpływają na jakość winogron oraz nagromadzenie rezerwowych substancji odżywczych w zdrewniałych pędach. Pasierby bowiem bardzo wcześnie rozpoczynają eksport asymilatów. Szczególne znaczenie osiągają wtedy, gdy liście wyrastające z pędów głównych są z różnych powodów uszkodzone albo jest ich zbyt mało (choroba, gradobicie, zbyt mocne obrywanie liści).

Ogławianie latorośli

Ogławianie latorośli jest konieczne wtedy, gdy przerosną górne druty rusztowania i mogą zacieniać niżej położone liście. Zbyt długie latorośle zużywając więcej pokarmów, nie przyczyniają się do polepszania jakości owoców. Dzięki wczesnemu i dość słabemu skróceniu traci się niewiele powierzchni liści, ale pobudza wyrastanie pasierbów na pędach głównych. Pasierby mogą tworzyć dodatkową i wydajną powierzchnię asymilacyjną, co jest korzystne zwłaszcza gdy starsze liście są częściowo zniszczone przez choroby. Optymalny moment przypada około 20 dni po kwitnieniu, bo wtedy szczególnie intensywnie powstają pasierby w górnej części latorośli, a tym samym nie jest zacieniana strefa owocowania. Jeżeli zbyt wcześnie skróci się pędy, może dojść do zahamowania wzrostu i zbyt silnego generatywnego rozwoju plonu (plon rośnie, gęstość moszczu maleje). W przypadku odmian o mocnym wzroście, które mogą mieć tendencje do osypywania zawiązków kwiatów, można skracać pędy już przed kwitnieniem, aby nie dopuścić do konkurencji o substancje odżywcze między kwiatostanami, a latoroślami.

Zbyt późne skracanie (połowa sierpnia) powoduje usunięcie wydajnej powierzchni liści, która jest w małym stopniu wyrównywana przez krzew, ponieważ w tym czasie pędy główne i pasierby rosną słabo. Może to prowadzić do niższej zawartości cukru w moszczu i wyższej kwasowości.

Odsłanianie gron

Nie tyle liczba liści jest decydująca dla przebiegu procesu fotosyntezy, co ich nasłonecznienie (ilość i jakość światła). Tak więc lepiej jest mieć mniej, ale dobrze nasłonecznionych liści, niż wiele liści, które się wzajemnie zacieniają. Jeżeli usuniemy już w lipcu znajdujące się zbyt blisko siebie liście, to krzew będzie miał szansę jeszcze wyrównać tę stratę, podczas gdy późniejsze usuwanie liści (w sierpniu) spowoduje straty prawie niemożliwe do odrobienia przez krzew. Usuwa się w zależności od zagęszczenia liście z 1-2 pędów ze strefy owocowania. Usuwanie liści po rozpoczęciu czasu dojrzewania jagód raczej nie przynosi zbyt wiele efektów z jakościowego punktu widzenia. Nadmierne usunięcie liści powoduje często zbyt silne nasłonecznienie gron co powoduje, zwłaszcza w odmianach wczesnych (np. Solaris) zaniżony poziom kwasowości oraz rosnące problemy z garbnikami. Usuwanie liści w czasie kwitnienia, bądź krótko po nim prowadzi do uzyskania luźniejszych gron, co oznacza też mniejsze zagrożenie szarą pleśnią, ale także do uzyskania winogron o bardziej odpornej skórce (mniej pleśni, mniej poparzeń słonecznych itp.).

Odsłanianie gron ma większe znaczenie przy:

– odmianach charakteryzujących się silnym wzrostem,
– odmianach o mocno zagęszczonych liściach,
– odmianach podatnych na szarą pleśń,
– regionach, bądź w latach o wysokich opadach deszczu.

Pozytywne efekty odsłaniania gron:

– lepsze nasłonecznienie (wyższa temperatura owoców, lepsza dojrzałość),
– większa odporność na choroby,
– lepsze napowietrzenie gron,
– lepsza aplikacja środków ochrony roślin,
– mniejsza kwasowość,
– powstanie intensywniejszego aromatu,
– ciemniejsza barwa w przypadku win czerwonych.

Przerzedzanie (regulacja plonu winogron, tzw. zielony zbiór))

Pod tym pojęciem rozumie się częściowe usuwanie gron, aby poprawić jakość pozostałych gron i tym samym osiągnąć większą zawartość cukru w moszczu.

Regulacje plonu należy przeprowadzić w następujących przypadkach:

– gdy mamy do czynienia z wysokoplennymi odmianami, przede wszystkim przy późnym zakończeniu kwitnienia,
– w młodych winnicach (przeciążenie ma negatywny wpływ na żywotność całej winnicy),
– przy przewidywanym wysokim plonie,
– przy zbyt słabym wzroście krzewów,
– przy przedłużającej się suszy,
– przy odmianach i w siedliskach z których chcemy osiągnąć wyjątkowo wysoką jakość wina.

Wczesne kwitnienie umożliwia gronom osiągnięcie lepszej dojrzałości, niż kwitnienie późne, dlatego też należy zwracać uwagę na termin kwitnienia.

Które grona należy usunąć:

– górne grona (należy zawsze zwracać uwagę na pozycję oraz nasłonecznienie, a także na rozwój grona),
– grona znajdujące się w wewnętrznej części krzewu,
– grona na krótkich, słabych pędach,
– grona ścisłe (zwarte).

Pora regulacji:

Regulacja plonu powinna być przeprowadzana, gdy jagody osiągną wielkość śrutu.

Usuwanie trzeciego bądź czwartego grona, nie redukowanie do ostatecznej liczby gron.

Wczesna regulacja (około połowy lipca).

Przemawia za nią to, że winogrona w tym czasie zużyły względnie mało asymilatów i wody. Powstaje jednak niebezpieczeństwo, że przede wszystkim w przypadku odmian o mocnym wzroście nastąpi reakcja zniwelowania efektu regulacji poprzez ekstremalny wzrost jagód, a tym samym nie osiągnie się redukcji plonu i podwyższenia jakości.

Późna regulacja (mniej więcej od połowy sierpnia – koniec zamykania gron – do początku czasu dojrzewania winogron).

Termin późnej regulacji należy wybrać przy wczesnym zakończeniu kwitnienia oraz odmianie o silnym wzroście. Jako, że plon nie może już zostać wyrównany przez krzewy, można liczyć na wyższą zawartość cukru. Odmiany czerwone należy przerzedzać wtedy, gdy już większa ilość gron zakończyła etap przebarwiania. Po zakończonym wybarwieniu należy jeszcze raz przerzedzić grona, które nie wybarwiły się całkowicie.

Efekty przerzedzania gron:

– wzrost zawartości cukru w moszczu o 0,5 do 1,5 Blg,
– wcześniej osiągnięta zostaje dojrzałość fizjologiczna,
– wzrasta koncentracja także innych substancji stanowiących ekstrakt,
– zdrowsze, dojrzalsze grona,
– brak problemów z przekroczeniem górnej granicy wysokości plonu,
– mniejsze obciążenie krzewów,
– lepszy proces drewnienia pędów,
– zwiększenie odporności na mróz i suszę.

Opracowanie: Roman Myśliwiec

Tekst jest wybranym fragmentem materiałów dydaktycznych przygotowanych dla uczestników rocznego Praktycznego Kursu Winiarstwa prowadzonego przez Podkarpacką Akademię Wina

Materiał jest chroniony prawem autorskim. Jego publikowanie, powielanie i przetwarzanie, w całości lub we fragmentach, oraz jakiekolwiek wykorzystanie w celu innym, niż użytek prywatny wymaga zgody Autora.